Sieffrai, a yf osai Ffrainc,
 |
Y gyfraithRoedd dysgu’r gyfraith yn rhan o addysg nifer o uchelwyr a gwŷr eglwysig yn y bymthegfed ganrif. Roedd y term ‘y gyfraith’ yn cael ei ddefnyddio am amrywiol reolau. Cyfeiria’r beirdd weithiau at dair cyfraith, fel yn achos cerdd a ganodd Guto’r Glyn i annog Edward IV i adfer trefn yng Nghymru (cerdd 29.56). Y tebyg yw mai cyfraith statud, cyfraith gyffredin a chyfraith eglwysig a olygir, er ei bod yn bosibl fod cyfraith Hywel Dda yn un o’r tair.[1] Roedd nifer helaeth o noddwyr beirdd y bedwaredd ganrif ar ddeg a’r bymthegfed ganrif yn swyddogion a chanddynt gyfrifoldeb am weinyddu’r gyfraith yn eu gwahanol ardaloedd.[2] Yr enwocaf ohonynt ar ddiwedd y bedwaredd ganrif ar ddeg oedd Syr Dafydd Hanmer. Mae ei enwogrwydd a’i yrfa ddisglair yn fyw o hyd yng nghof y beirdd, fel y noda Guto’r Glyn yn ei gerdd foliant i’w ŵyr, Siôn Hanmer o Halchdyn a Llai (cerdd 75). Weithiau, nodir yn syml i’r noddwr fod ar far neu ar fainc, fel yn achos Dafydd ap Meurig Fychan o Nannau, Wiliam Fychan ap Gwilym o’r Penrhyn ac aelodau o deulu Elen ferch Robert Pilstwn o’r Llannerch (cerdd 49.32, cerdd 56.51, cerdd 53.10). Yr awgrym yw, mae’n debyg, eu bod yn ymwneud â’r gyfraith ac o bosibl yn gwrando ar achosion cyfreithiol yn eu siroedd. Ond nid yw’n gwbl amhosibl i ambell noddwr fynd gam ymhellach a derbyn addysg prifysgol ym maes y gyfraith. Wrth drafod addysg debygol y bardd Ieuan ap Rhydderch, awgrymir mai ar ôl graddio yn y celfyddydau neu’r art y byddai myfyriwr yn cael mynd i gyfadran y gyfraith i astudio’r gyfraith sifil a’r gyfraith ganon.[3] Ceir awgrym cryf yng nghywydd Guto’r Glyn i Sieffrai Cyffin ap Morus dderbyn rhyw addysg ym myd y gyfraith:
Sylfaen ac iestus holfainc,
Cyfreithiwr, holwr haelwych,
Coetmawr i’r Dref-fawr dra fych,
Capten i Fainc y Brenin,
Cyfyd cyfraith fyd o’th fin,
Pleder ar bob hawl ydwyd
Powls oll a’r Comin Plas wyd.
Sieffrai, sy’n yfed gwin osai o Ffrainc,
sylfaen ac ustus gorsedd barn, cyfreithiwr o Goetmor i Drefor tra byddi byw, achwynwr hael a gwych, capten i Fainc y Brenin, daw o’th wefus gyfraith sifil, plediwr wyt ym mhob achos, cadeirlan Sant Paul a Chwrt y Comin Plas yn gyfan wyt. Yn y dyfyniad, cyfeirir at sedd barnwr (holfainc) a Mainc y Brenin, sef talfyriad o Gwrt Mainc y Brenin ‘Court of King’s Bench’. Cynhelid y llys barn hwn yng ngŵydd y brenin yn wreiddiol, gan fynd i’w ganlyn o amgylch y wlad o ganlyniad. Nodir hefyd ei wybodaeth o gyfraith sifil ac iddo wisgo’r coiff, sef y capan a wisgid gan gyfreithwyr:
Yng Ngwynedd yr eisteddych
O fewn coiff ar y Fainc wych;
Yng Ngwynedd yr eisteddi
mewn coiff ar y Fainc wych; Er y gall mai gormodiaith hael yw rhai o’r cyfeiriadau at yrfa ddisglair Sieffrai ym myd y gyfraith, gallent adlewyrchu, i raddau, y cyfrifoldebau cyfreithiol pwysig a fu ganddo fel distain arglwyddiaeth swydd y Waun. Ymhellach am y gyfraith yng Nghymru’r Oesoedd Canol gw. Cyfraith Hywel. Bibliography[1]: Gw. nodyn Barry Lewis ar gerdd 29.56.[2]: B.O. Huws, ‘Rhan o awdl foliant ddienw i Syr Dafydd Hanmer’, Dwned, 9 (2003), 45. [3]: R.I. Daniel (gol.), Gwaith Ieuan ap Rhydderch (Aberystwyth, 2003), 140. |
Oni nodir yn wahanol, mae hawlfraint ar gynnwys y wefan hon yn perthyn i Brifysgol Cymru